Στην πανηγυρική εκδήλωση για την γιορτή του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, προστάτη των Δικαστικών και του Δικαστικού Σώματος και πολιούχου της πρωτεύουσας, που έγινε στην Παλαιά Βουλή, μίλησε ο Πρόεδρος της Ολομέλειας των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος, Δημήτρης Βερβεσός, πρόεδρος του ΔΣΑ.
Ο Πρόεδρος του ΔΣΑ ανέφερε τα εξής:
Η φετινή εορτή του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, λαμβάνει χώρα σε μια περίοδο που οι θεσμοί δοκιμάζονται, τα προβλήματα στον χώρο της απονομής της Δικαιοσύνης παραμένουν οξυμμένα και η εμπιστοσύνη των πολιτών σε αυτήν έχει σημαντικά κλονιστεί. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι στην τελευταία έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη Δικαιοσύνη το 56% των Ελλήνων πολιτών τοποθετούνται αρνητικά (πολύ ή λίγο) ως προς την ανεξαρτησία της ελληνικής δικαιοσύνης.
Αυτή η έλλειψη αξιοπιστίας κλονίζει τα θεμέλια της Δημοκρατίας και την ασφάλεια δικαίου.
Είναι προφανές ότι χρειαζόμαστε κανονιστικές δικλείδες ασφαλείας που διαφυλάσσουν το κύρος της Δικαιοσύνης και τη δικαστική ανεξαρτησία στον μέγιστο δυνατό βαθμό.
Με δεδομένο ότι βρισκόμαστε στο λυκαυγές της συνταγματικής αναθεώρησης, πρέπει να τεθούν επί τάπητος τα ζητήματα λειτουργίας της δικαιοσύνης προς το σκοπό περιφρούρησης της ανεξαρτησίας της, και να αναμορφωθεί ο καταστατικός χάρτης της χώρας κατά τρόπον ώστε:
- Πρώτον, η ηγεσία της δικαιοσύνης να μην επιλέγεται από την εκτελεστική εξουσία. Η παρούσα ρύθμιση δημιουργεί δεσμούς εξάρτησης που υπονομεύουν την ανεξαρτησία της δικαστικής λειτουργίας και προκαλούν βάσιμες αμφιβολίες στους πολίτες για την αμεροληψία της δικαιοσύνης. Στο πλαίσιο αυτό έχει έρθει νομίζω ο καιρός να συζητήσουμε την αλλαγή του τρόπου επιλογής, ώστε η ηγεσία της δικαιοσύνης να επιλέγεται από ειδικό εκλεκτορικό σώμα όπου θα μετέχουν ανώτατοι δικαστικοί και εισαγγελικοί λειτουργοί, εκπρόσωποι του δικηγορικού σώματος και πανεπιστημιακοί νομικών σχολών της χώρας. Πιστεύω ακράδαντα ότι η συμμετοχή των ανωτέρω στα όργανα επιλογής της δικαστικής ηγεσίας ενισχύει τη νομιμοποίηση και την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης. Δυστυχώς η πρόσφατη νομοθετική πρωτοβουλία της Κυβέρνησης άφησε σκιές σε σχέση με την επιλογή μέρους της ηγεσίας των Ανωτάτων Δικαστηρίων της Χώρας και δεν αντιμετώπισε λυσιτελώς το πρόβλημα.
- Δεύτερον, να αποκοπεί ο ομφάλιος λώρος μεταξύ της εκτελεστικής εξουσίας και της δικαιοσύνης, απαγορεύοντας τη δυνατότητα διορισμού αφυπηρετούντων δικαστών σε δημόσιες θέσεις (ανεξαρτήτων αρχών ή άλλες) για ένα χρονικό διάστημα. Η εικόνα οποιουδήποτε ανώτατου δικαστικού να διορίζεται την επόμενη ημέρα της αφυπηρέτησής του σε μία αμιγώς πολιτική θέση δεν συμβάλλει στη διάκριση των εξουσιών. - Τρίτον, πρέπει να εξεταστεί η συμμετοχή δικηγόρων και Πανεπιστημιακών νομικών Σχολών με δικαίωμα λόγου στα Ανώτατα Δικαστικά Συμβούλια τόσο της πολιτικής όσο και της διοικητικής Δικαιοσύνης. Η εμπειρία των περισσοτέρων ευρωπαϊκών χωρών, όπου συμμετέχουν στα αντίστοιχα συμβούλια μη δικαστές, επιλεγμένοι με αδιάβλητη και διαφανή διαδικασία, αποδεικνύει ότι τούτο είναι ένας τρόπος ώστε να εξασφαλίζεται η μεγαλύτερη δυνατή διαφάνεια στη λειτουργία της Δικαιοσύνης. Η απονομή της Δικαιοσύνης, όμως, δεν αρκεί να γίνεται με όρους ανεξαρτησίας, πρέπει να γίνεται και με ταχύτητα.
Η πραγματικότητα, που γνωρίζουμε όλοι οι νομικοί της πράξης αποτυπώνεται και στα τελευταία στατιστικά στοιχεία για τη Δικαιοσύνη στις χώρες της ΕΕ, που δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Ιούλιο στο EU Justice Scoreboard 2025:
- Για να αναφέρω μόνο ένα στοιχείο και να μη σας κουράσω με πολλά νούμερα:
Ο εκτιμώμενος αναγκαίος χρόνος για τη δικαστική επίλυση αστικών, εμπορικών υποθέσεων σε πρώτο βαθμό ανέρχεται, σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία στη χώρα μας (2023) στις 642 ημέρες. Υπό τη σκιά των δεδομένων αυτών, το ερώτημα είναι εύλογο:
Τις πταίει;
Ακούγοντας κανείς την Πρόεδρο του Αρείου Πάγου στο πρόσφατο συνέδριο που συνδιοργάνωσαν τα ανώτατα δικαστήρια με τον ΣΕΒ, θα νόμιζε κανείς ότι αποκλειστική σχεδόν αιτία των τεράστιων καθυστερήσεων που παρατηρούνται στη Δικαιοσύνη είναι οι αναβολές που ζητούν οι δικηγόροι, μια άποψη που έρχεται σε συνέχεια με την εξίσου προσφιλή σε δικαστικούς και λοιπούς κύκλους αιτίαση ότι ευθύνεται ο υπερπληθυσμός των δικηγόρων, που παράγει αχρείαστες υποθέσεις. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Κατ' αρχάς, αλλεπάλληλες νομοθετικές μεταρρυθμίσεις έχουν εστιάσει σχεδόν μονοσήμαντα στο ζήτημα των αναβολών.
Το αποτέλεσμα είναι ότι για τις αστικές υποθέσεις, στη μεν τακτική διαδικασία, που είναι εκείνη στην οποία παρατηρούνται οι μεγαλύτερες καθυστερήσεις δεν προβλέπεται καμία αναβολή, ενώ στις ειδικές διαδικασίες επιτρέπεται μόνο μία αναβολή. Αντίστοιχα, στις ποινικές υποθέσεις για την αναβολή λόγω κωλύματος συνηγόρου καθιερώνονται, πλέον, αυστηρά κριτήρια απόδειξης της ανωτέρας βίας.
Παροράται, δε, στη σχετική συζήτηση ότι αναβολές στις ποινικές υποθέσεις δίνονται (και) σε πλείστες άλλες περιπτώσεις, ιδίως για κρείσσονες αποδείξεις και λόγω ωραρίου. Πράγματι, ακόμα και με τις αναβολές που χορηγούνται, σχεδόν πάντα μένουν αδίκαστες ποινικές υποθέσεις οι οποίες αναβάλλονται λόγω ωραρίου. Συνεπώς, η αναβολή μπορεί να επιδρά μεν στη συγκεκριμένη υπόθεση στην οποία δίδεται αλλά δεν επιδρά στο συνολικό ρυθμό απονομής της ποινικής δικαιοσύνης.
Είναι φανερό ότι υπάρχει μείζον πρόβλημα με τον μη ρεαλιστικό προσδριορισμό δικασίμων, και την υπερφόρτωση πινακίων με υποθέσεις που όλοι ξέρουν ότι δεν θα δικαστούν. Παράλληλα, πριν εκτοξευθεί ο λίθος του αναθέματος στους δικηγόρους, δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι τις αναβολές ζητούν μεν οι δικηγόροι, αλλά χορηγούν οι δικαστές. Το «τανγκό» θέλει πάντα δύο.
Φταίνε άραγε οι δικηγόροι που ο προσδιορισμός στις ανακοπές είναι για το 2034, στις μισθωτικές αρχές 2027, οι αναβολές εκουσίας του κτηματολογίου το 2027, στα εργατικά οι αναβολές στα τέλη του 2026, στα αυτοκίνητα στα τέλη του 2026 και τα ασφαλιστικά το Φεβρουάριο του 2026; Μήπως όμως φταίει ο δικηγορικός πληθωρισμός; Τα διαθέσιμα στοιχεία από το Πρωτοδικείο Αθηνών ενισχύουν τα παραπάνω.
Τα στοιχεία του Πρωτοδικείου Αθηνών για τις αστικές υποθέσεις είναι αποκαλυπτικά. Για να μη σας κουράσω με τα απόλυτα μεγέθη θα περιοστώ στις ποσοστιαίες μεταβολές: Από το 2010 μέχρι το 2023 υπήρξε μείωση του αριθμού εισερχομένων υποθέσεων κατά 54,5%. Δηλ. ενώ είχαμε πράγματι αύξηση του αριθμού των δικηγόρων Αθηνών κατά 12,4%, το ίδιο χρονικό διάστημα όχι μόνο δεν αυξήθηκαν οι υποθέσεις, ούτε και παρέμεινε σταθερός ο αριθμός τους, αλλά μειώθηκε δραματικά πάνω από 50%! Αποδεικνύεται λοιπόν περίτρανα ότι για τις καθυστερήσεις στην απονομή της Δικαιοσύνης δεν έχουν ευθύνη ούτε οι αναβολές που ζητούν οι δικηγόροι, ούτε ο υπερπληθυσμός των δικηγόρων και η δήθεν πληθώρα νέων υποθέσεων, που εισέρχονται στο δικαστικό σύστημα.
Εν τω μεταξύ, ο αριθμός των δικαστών (ανά 100.000 κατοίκους) την τελευταία δεκαετία (2012-2022) έχει αυξηθεί στην Ελλάδα κατά 60% (από 23,3 σε 37,3), ενώ την ίδια στιγμή έχουμε υπερδιπλάσιους δικαστές (ανά 100.000 κατοίκους) σε σχέση με τα κράτη του Συμβουλίου της Ευρώπης (37,3 σε σχέση με 17,6). Άραγε η αύξηση του αριθμού των δικαστών επέτρεψε να εκδοθούν περισσότερες δικαστικές αποφάσεις;
Και πάλι όχι. Οι αποφάσεις που εκδίδονται μειώθηκαν κατά 57,4%.
Στις ποινικές υποθέσεις, τα στοιχεία από το Πρωτοδικείο Αθηνών, που αποτυπώνονται στην πρόσφατη έρευνα της Παγκόσμιας Τράπεζας για την αποτελεσματικότητα των αλλαγών που εισήχθησαν, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι τριμελείς συνθέσεις έχουν μειωθεί κατά το ήμισυ, ωστόσο η αύξηση των μονομελών συνθέσεων δεν είναι τέτοια ώστε να προσδιορίζονται περισσότερες συνθέσεις συνολικά στο Πρωτοδικείο Αθηνών.
Η έρευνα αποδίδει την αδυναμία προσδιορισμού περισσότερων συνεδριάσεων στην έλλειψη διαθέσιμων αιθουσών, στην έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού και κυρίως στην έλλειψη εισαγγελέων που είναι διαθέσιμοι να παραστούν σε πρόσθετες συνεδριάσεις
. Τα αίτια των καθυστερήσεων πρέπει, λοιπόν, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα επισημαίνει, να αναζητηθούν όχι στους δικηγόρους, αλλά στις χρόνιες παθογένειες του συστήματος απονομής της δικαιοσύνης, και ιδίως στους μακρούς χρόνους προσδιορισμού των υποθέσεων (ιδίως στην τακτική διαδικασία), στους χρόνους έκδοσης των αποφάσεων, σε μικρή κατηγορία καθυστερούντων δικαστών, γεγονός που αποδεικνύεται από τις τελευταίες αποφάσεις του Αρείου Πάγου με τις οποίες απεπέμφησαν από το σώμα καθυστερούντες δικαστικοί λειτουργοί, στην έλλειψη εισαγγελέων και γραμματέων, στην έλλειψη πλήρους ψηφιοποίησης, και εν γένει στην απουσία υποδομών, σε όλες δηλαδή τις αβελτηρίες του συστήματος που με συνέπεια αναδεικνύουμε στο δημόσιο διάλογο.
Για να μη μένουμε όμως μόνο στα αρνητικά, οφείλω να επισημάνω τις θετικές επιπτώσεις που είχε αφενός η μεταφορά δικαστηριακής ύλης στους δικηγόρους (σωματεία, προσημειώσεις, κληρονομητήρια, έκδοση διαταγών πληρωμής), η οποία έχει αποδώσει τα μέγιστα καθώς πλέον οι σχετικές υποθέσεις αντιμετωπίζονται και διεκπεραιώνονται σε ταχύτατο χρονικό διάστημα (ημερών) με επάρκεια και αποτελεσματικότητα από τους δικηγόρους, απελευθερώνοντας ταυτόχρονα πόρους για το δικαστικό σύστημα.
Η επιτυχία αυτής της πρωτοβουλίας αποδεικνύει ότι το δικηγορικό σώμα όχι μόνο είναι πρόθυμο να αναλάβει πρόσθετες ευθύνες για τη βελτίωση της απονομής της δικαιοσύνης, αλλά διαθέτει και την τεχνογνωσία και την οργάνωση για να τις εκπληρώσει αποτελεσματικά.
Η επέκταση της μεταφοράς και στις διαταγές πληρωμής και τις διαταγές απόδοσης μισθίου αποτελεί δικαίωση των θέσεών μας και είναι, αναντίλεκτα, θετικό βήμα. Επίσης θετικό πρόσημο και ελπίδες γεννά η αύξηση του ρυθμού εκκαθάρισης υποθέσεων στο Πρωτοδικείο Αθηνών σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει δώσει η Διοίκηση. Η εκκαθάριση των υποθέσεων ανήλθε από το 87,5% του τελευταίου τριμήνου του 2024 στο 100,5% στο α΄ τρίμηνο του 2025.
Όσες απόψεις θεωρούν ότι η τεκμηριωμένη και με στοιχεία κριτική στα κακώς κείμενα της Δικαιοσύνης (που δεν αφορά τη συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων δικαστικών λειτουργών, η οποία μοχθεί και παράγει έργο υπό αντίξοες συνθήκες) συμβάλλει στην τόνωση του λαϊκισμού, πρέπει να προβληματισθούν ότι στην ίδια κατεύθυνση κατατείνει η λαϊκιστική στοχοποίηση των δικηγόρων (αναβολές, πληθωρισμός) ως μόνη ή έστω κύρια πηγή των καθυστερήσεων αιτιωδώς συνεχόμενη με αυτές. Κλείνοντας θέλω να πω ότι η συνύπαρξη, σε ένα κοινό forum, όλων των παραγόντων της Δικαιοσύνης, δείχνει, έστω συμβολικά, το δρόμο για την υπέρβαση των προβλημάτων που μας κατατρύχουν.
Η ειλικρινής θεσμική συνεργασία Πολιτείας, Δικηγόρων και Δικαστών και δικαστικών υπαλλήλων, αλλά και η υπέρβαση των κοντόθωρων προσεγγίσεων είναι μονόδρομος για να οικοδομήσουμε τις συγκλίσεις και συναινέσεις που απαιτούνται απέναντι στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε. Το οφείλουμε όχι μόνο στους εαυτούς μας, αλλά και στους Έλληνες πολίτες, στο όνομα των οποίων και μόνον απονέμεται η Δικαιοσύνη.
Η ανάκτηση της εμπιστοσύνης των πολιτών στους δικαστικούς θεσμούς πρέπει να αποτελέσει συλλογικό στοίχημα, ώστε το κράτος δικαίου να μην είναι «πουκάμισο αδειανό», αλλά βιωμένη πραγματικότητα, ή -για να το πω με την ανυπέρβλητη γλώσσα του Ελύτη- «ώστε ο πιστός της Αιολίδας να συντονίζει τους δείκτες της ψυχής του, έτσι που το μεσημέρι να σημαίνει συνάμα και δίκαιον».
